Ένα νέο Βιβλίο-Λεύκωμα παρέδωσε στο αναγνωστικό και ερευνητικό κοινό η εκπαιδευτικός και ερευνήτρια της τοπικής ιστορίας και Λαογραφίας Βασιλική Κοζιού-Κολοφωτιά, το οποίο παρουσιάστηκε με πολύ μεγάλη επιτυχία στη γενέτειρά της, την Κρανιά Καρδίτσας.

Σύσσωμη η τοπική κοινότητα υποδέχτηκε το νέο πόνημα της συγγραφέως, αφού την αφορούσε άμεσα. Την παρουσίαση έκαναν τέσσερις  σημαντικοί ομιλητές που ο καθένας περιέγραψε τα περιεχόμενα του βιβλίου-λευκώματος τονίζοντας αυτά που ο καθένας επέλεξε να τονίσει περισσότερο. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Ευάγγελος Καραμανές, Διευθυντής Ερευνών στο ΚέντρονΕρεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Μεστή και εμπεριστατωμένη η περιγραφή των περιεχομένων του Βιβλίου-Λευκώματος της Βασιλικής Κοζιού-Κολοφωτιά.

Βιβλιοπαρουσίαση: Βασιλική Κοζιού-Κολοφωτιά, Η Κρανιά Καρδίτσας και οι οικισμοί της. Ιστορία – Λαογραφία – Πολιτισμός, Καρδίτσα 2023, σελ. 400, φωτογραφίες 606.

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ 24 Χ 33 ΕΞΩΦΥΛΛΟ 24 Χ 34 ΣΚΛΗΡΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ, ΤΕΤΡΑΧΡΩΜΙΑ, ΧΑΡΤΙ VELVET.

ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΥΛΙΚΟ, ΕΥΧΡΗΣΤΗ ΚΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΕΥΑΝΑΓΝΩΣΤΗ ΧΑΡΗ ΣΤΗΝ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗΚΑΙ ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΓΚΡΙΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΟΥ.

Η 1η έκδοση είναι δωρεά της συγγραφέως προς τον Μορφωτικό Εκπολιτιστικό Σύλλογο Κρανιάς (ΜΕΣΚ).

Θα ήθελα, κατ’ αρχάς, να ευχαριστήσω την Βάσω Κοζιού για την πρόσκληση να μιλήσω στη σημερινή εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου της για την Κρανιά, τον γενέθλιο τόπο της. Χαίρομαι που το βιβλίο, για την έρευνα και συγγραφή του οποίου μου είχε μιλήσει πολλές φορές, ολοκληρώθηκε και τυπώθηκε. Επίσης, θα ήθελα να συγχαρώ όλους τους συντελεστές για την οργάνωση της σημερινής εκδήλωσης.

Θα επιχειρήσω μια συνοπτική «ανάγνωση» του βιβλίου με την ελπίδα να σας παρακινήσω να το διαβάσετε και οι ίδιοι, όταν θα βρείτε τον χρόνο.

Πρόλογος Β. Αναγνωστόπουλου, ομοτ. Καθηγητού, Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Χαιρετισμοί δημάρχου Μουζακίου Θεοφάνη Στάθη και Ουρανίας Κατσίκα, προέδρου Μορφωτικού Εκπολιτιστικού Συλλόγου Κρανιάς.

Η ύλη του βιβλίου κατανέμεται σε τρία μεγάλα κεφάλαια. Το πρώτο παραθέτει, ως εισαγωγή, τα ιστορικά στοιχεία της Θεσσαλίας εν γένει και ειδικότερα της περιοχής Καρδίτσας, το δεύτερο εστιάζει στην Κρανιά και τους γειτονικούς οικισμούς από την οθωμανική κατάκτηση έως τις μέρες μας και το τρίτο πραγματεύεται τα έθιμα και δρώμενα στον κύκλο του έτους, τα τραγούδια, τους χορούς, τις ενδυμασίες και άλλα στοιχεία του υλικού κυρίως παραδοσιακού πολιτισμού.

Ακολουθεί η βιβλιογραφία, βιογραφικό της συγγραφέως και εκτεταμένο παράρτημα με φωτογραφίες.

Ο θεσσαλικός χώρος πεδινός κατ’ εξοχήν αλλά ευρισκόμενος σε ένα διαρκή «διάλογο» και επαφή με τα κοντινά ψηλά βουνά (οροσειρά Πίνδου, Όλυμπος, Κίσσαβος κ.λπ.) κατοικείται,όπως είναι γνωστό,από την απώτατη προϊστορία. Στο πλαίσιο της ελληνικής μυθολογίας οι αφηγήσεις για την ιστορικότητα του χώρου ανάγονται στον μυθικό Δευκαλίωνα και την γυναίκα του την Πύρρα, τους πρώτους ανθρώπους μετά τον κατακλυσμό. Τα γεωγραφικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά του θεσσαλικού χώρου εντάσσονται στην μακρά ιστορική διάρκεια και μένουν ίδια και απαράλαχτα επί χιλιετηρίδες. Το οικιστικό όμως περιβάλλον και η κατανομή του πληθυσμού μας είναι περισσότερο γνωστά για την περίοδο μετά την οθωμανική κατάκτηση (ξεκινά από το 1363 και ολοκληρώνεται το 1423 από τον Τουραχάν μπέη). Είχε προηγηθεί μια μακρά περίοδος εξαιρετικά οδυνηρή και ταραγμένη που οδήγησε στην πληθυσμιακή καθίζηση ειδικά της ανατολικής Θεσσαλίας. Οι Οθωμανοί σουλτάνοι εγκατέστησαν ως γνωστόν μουσουλμανικούς πληθυσμούς από την Ανατολία (Κονιάρηδες) για λόγους φορολογικούς και διοικητικούς. Οι ελληνικοί πληθυσμοί συγκεντρώθηκαν στις ορεινές περιοχές και δημιουργήθηκαν σιγά-σιγά οι γνωστές ελληνικές κοινότητες με το ειδικό φορολογικό τους καθεστώς τους και τους θεσμούς κοινοτικής αυτοδιοίκησης. Η δημογραφία της Δυτικής Θεσσαλίας ήταν ανέκαθεν υψηλότερη σε σχέση με εκείνη της Ανατολικής και ο τόπος περισσότερο παραγωγικός λόγω και του υδάτινου δυναμικού της. Αυτό τον καθιστούσε και πιο ενδιαφέροντα για οικονομική εκμετάλλευση μέσω της συντήρησης του καθεστώτος δουλοπαροικίας με την μορφή του τσιφλικικού συστήματος. Το σκληρό αυτό καθεστώς που συνδύαζε απάνθρωπη οικονομική εκμετάλλευση, κοινωνική καθυστέρηση και πολιτική καταπίεση οδηγούσε σε συχνές εξεγέρσεις και επαναστάσεις: Διονύσιος ο Φιλόσοφος (1601-1611), Ορλωφικά (1770), ΠαπαθύμιοςΒλαχάβας (1808), 1821 (Γεώργιος Καραϊσκάκης, Γεωργάκης Ολύμπιος, Ιωάννης Φαρμάκης κ.ά.), Χριστόδουλος Χατζηπέτρος(1854), Κωνσταντίνος Ισχόμαχος (1878). Οι τελευταίεςσυνέβαλαν τελικώς και στην προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα το 1881. Η περιοχή που γνωρίζουμε ως νομό Καρδίτσας (σημ. Περιφερειακή Ενότητα) ή επαρχία Καρδίτσας αντιστοιχούσε στον καζάΦαναρίου που υπαγόταν στον Σαντζάκι Τρικάλων.

Η ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος παρέτεινετο τσιφλικικόσύστημα γαιοκτησίας διαστρεβλώνοντάς το μάλιστα καθώς οι νέοι ιδιοκτήτες-κτηματίες, -στην Κρανιά εν προκειμένω (και σε 26 άλλα θεσσαλικά χωριά) η οικογένεια Παύλου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση-, αποκτούν δικαιώματα με βάση το ρωμαϊκό δίκαιο, δηλ. απόλυτη ιδιοκτησία των κλήρων και κατά συνέπεια δυνατότητα εκδιώξεως των κολλήγων από την πατρογονική γη τους. Η περιοχή της Καρδίτσας έγινε ως γνωστόν το λίκνο της πολιτικής δράσης για την διανομή των τσιφλικιών στους ακτήμονες κολλήγους με την ίδρυση του Γεωργικού Πεδινού Συνδέσμου και την δράση κορυφαίων συνδικαλιστών (Δημήτριος Μπούσδρας, Γεώργιος Σαμαρόπουλος κ.ά.). Η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και η αγροτική μεταρρύθμιση ολοκληρώθηκε το 1924-1925 υπό την αδήριτη πίεση της αποκατάστασης των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής.Ειδικά τα κτήματα της οικογένειας Στεφάνοβικ είχαν πουληθεί στο κράτος ήδη από το 1907. Οι Κρανιώτες από αυτή την άποψη προηγήθηκαν των εξελίξεων σε σχέση με την υπόλοιπη Θεσσαλία. Η Συγγραφέας μελετά διεξοδικά τα θέματα του τσιφλικιού της Κρανιάς που περιήλθε στην κατοχή των αδελφών Ιωάννου, Δημητρίου και Παύλου Στεφανόβικ-Σκυλίτση το 1887 ως το 1901 που ο Ιωάννης το πούλησε στο Ελληνικό δημόσιο. Διανεμήθηκαν στους κατοίκους από 65 στρέμματα σε κάθε οικογένεια σε τέσσερεις διαφορετικές τοποθεσίες, το 1907.

Η συγγραφέας αφιερώνει ένα υποκεφάλαιο στην εθνολογική πραγματικότητα της περιοχής δηλ. στους ντόπιους-γηγενείςκατοίκους της πεδινής Θεσσαλίας τους Καραγκούνηδες και στον τρόπο που παρουσιάστηκαν από τους περιηγητές, τους λογοτέχνες, τους ιστορικούς κ.λπ.

Σημαντικά τμήματα του εν λόγω κεφαλαίου αφιερώνονται στην καταγεγραμμένη με ιστορικά τεκμήρια συγκρότηση της κοινότητας Κρανιάς από τα ύστερα βυζαντινά χρόνια, και τις απαρχές της Τουρκοκρατίας.Συγκεκριμέναστο Μοναστήρι της Παναγιάς της Ελεούσας της Λυκουσάδας και το ορκωμοτικό Γράμμα του άρχοντα και αυθέντη Φαναρίου Μιχαήλ Γαβριηλόπουλου (μέσα του 14ου αιώνα, Μονή Λυκουσάδας, Μονή του Μεγάλου Μετεώρου-Μεταμορφώσεως) και κυρίως στις Οθωμανικές απογραφές πληθυσμού του 1454/55 (Τουραχάν), 1485, 1506, 1570 που καταγράφουν οικογένειες με ονόματα κατοίκων και προϊόντα/ζώα (περιλαμβάνει φωτογραφίες των οθωμανικών εγγράφων) κατά κοινότητα. Επίσης τη μοναστηριακή πρόθεση του Μεγάλου Μετεώρου του 1592 με ονόματα αφιερωτών από τα διάφορα χωριά. Τα ίδια στοιχεία από οθωμανικές και μοναστηριακές πηγές η συγγραφέας παραθέτει για την Λυκοβιάνη, τα Καλύβια Κρανιάς φτάνοντας έως την εποχή του Αλή Πασά.Ο Αλή πασάς είχε τσιφλικοποιήσει όλη την Θεσσαλία και όχι μόνο (την Κρανιά την είχε παραχωρήσει στον γιο του Βελή).

Μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος έχουμε στην διάθεσή μας αναλυτικότερα δημογραφικά στοιχεία χάρη στο Μητρώο Αρρένων του Δήμου Ιθώμης, Κοινότητα Κρανιάς (1883) και των διαδόχων διοικητικών μονάδων, έως το 1998. Είναι σημαντικό ότι η Συγγραφέας διόρθωσε και ορισμένα λάθη στα ονόματα των κατοίκων των παλαιών καταγραφών.Οι σελίδες των πινάκων με τα ονόματα των κατοίκων είναι ένα αξιόλογο έργο. Επίσης έχει καταγράψει τα στοιχεία των απογραφών πληθυσμού από το 1881 και μετά, τους κοινοτάρχες, δημάρχους, γραμματείς της Κοινότητας κ.λπ.

Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο αναφέρεται στην εκπαίδευση στην Κρανιά και στους γειτονικούς οικισμούς μετά το 1881 με παράθεση πλούσιου φωτογραφικού και αρχειακού υλικού. Στο Δημοτικό Σχολείο της Κρανιάς υπηρέτησε και η ίδια επί 17 χρόνια.

Καταγράφονται επίσης οι ιεροί ναοί, οι ιερείς και η εκκλησιαστική ζωή εν γένει. Ένα υποκεφάλαιοείναι αφιερωμένο στους Κρανιώτες που χάθηκαν στους πολέμους αλλά και στις πολεμικές και συνακόλουθες καταστάσεις.

Αξιόλογη είναι η αναφορά στις οικίες του χωριού, τα περίφημα πλινθόκτιστα σπίτια και τους άλλους χώρους (κελιά για διανυκτέρευση διερχομένων τεχνιτών) όπου καταγράφεται και η σημερινή κατάσταση του κτηριακού αποθέματος, οι ιδιοκτήτες καθώς και τα δρώμενα του «γκαινιάσματος» νέας οικίας. Επίσης καταγράφονται τα τοπωνύμια του οικισμού.

Το τρίτο κεφάλαιο για τα έθιμα, δρώμενα, τραγούδια αλλά και τον υλικό πολιτισμό (δηλ. ενδυμασίες, γεωργικά εργαλεία και σκεύη κ.λπ.) της Κρανιάς καταλαμβάνει την μισή σχεδόν ύλη του βιβλίου. Η Συγγραφέας καταγράφει τα σεργιάνια, τα αποκριάτικα και πασχαλιάτικα τραγούδια, εκείνα της αγάπης, τα δρώμενα στον κύκλο του χρόνου (Χριστούγεννα, Γουρνοχαρά, Ρουγκάτσια-Φώτα, Απόκριες, Πάσχα, κλήδονα, «Βερβερίτσα», τα πανηγύρια καθώς και άσματα, τροφές, κ.λπ.). Το θετικό στην καταγραφή της Βάσως είναι ότι δεν επιχειρεί μια αόριστη αναπόληση του τι γινόταν στο παρελθόν αλλά με φωτογραφικό υλικό καταγράφει και τις αναπαραστατικές επιτελέσεις των δρωμένων από τον δραστήριο τοπικό Σύλλογο, επί δεκαετίες. Αφιερώνει πολλές σελίδες στις τοπικές καραγκούνικες ενδυμασίες. Επιχειρεί αναλυτική περιγραφή τους με βάση τα φύλα, τις ηλικίες, τα επιμέρους ενδύματα, εξαρτήματα (κεφαλόδεσμο), κοσμήματα, υποδήματα (γουρνοτσάρουχα, καουτσούκ) και μελετά την μεταβολή τους στο πέρασμα του χρόνου.

Καταγράφει αναλυτικά τα παιδικά παιχνίδια και τα λαχνίσματα με φωτογραφίες παιδιών και σχετικές οδηγίες.

Περνώντας σε ειδικότερα θέματα του υλικού πολιτισμούκαι συγκεκριμένα την παραγωγική βάση της κοινότητας αναφέρεται αναλυτικώς στην ύδρευση-άρδευση της Κρανιάς, στα μεγάλα αποστραγγιστικά έργα του 1954 και στα οικολογικά-περιβαλλοντολογικά προβλήματα των τελευταίων δεκαετιών με την πτώση του υδροφόρου ορίζοντα. Ακολουθεί η τεκμηριωμένη παρουσίαση των γεωργικών προϊόντων: σιτάρι, καλαμπόκι, σουσάμι, ρεβίθια, φασόλια, αμπέλια, βαμβάκι, των κατοικίδιων ζώων και των κτηνοτροφικών προϊόντων. Ένα χωριστό υποκεφάλαιο αφιερώνεται στα οικιακά σκεύη και την χρήση τους (με πλήρη φωτογραφική τεκμηρίωση) και ένα άλλο στις τροφές και τον τρόπο παρασκευής τους (συνταγές). Ακολουθούν τα γεωργικά εργαλεία, «διαχρονικά», όπως σωστά αναφέρεται.

Σημαντική είναι η παρουσίαση της δράσης του ΜΕΣΚ που κλείνει φέτος 45 χρόνια ζωής. Ο αναστοχασμός πάνω στην δράση των συλλόγων κυρίως όταν προέρχεται από ένα πρόσωπο όπως η Βάσω με συνεχή παρουσία και γνώση των πολιτιστικών δράσεων στην περιοχή είναι απαραίτητος, ιδιαιτέρως στην περίοδο που διανύουμε. Οι σύλλογοι μετά την πανδημία του COVID 19 έχουν μπει σε μια νέα τροχιά και οι νεότεροι που διακονούν τους παλαιούς και νέους σκοπούς τους θα χρειαστούν την πληροφόρηση που παρέχει το βιβλίο.

Δρ Ευάγγελος Καραμανές,

Διευθυντής Ερευνών, Διευθύνων το ΚέντρονΕρεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών

.